دادگای باڵای ئێران پیاوێکی کە تۆمەتبار بوو بە دەستدرێژی سێکسی سەر کچێکی ٧ ساڵان ، بە هۆی نەچوونە ژوورەوەی تەواو ، سەرەڕای دانپێدانانی خۆیی و بەڵگەی دەستدرێژی سێکسی ، بەبێ تاوان ناساند . یاسای ئێران پێناسەیەکی بەرتەسک بۆ دەستدرێژی سێکسی دەخاتە ڕوو و منداڵان لە توندوتیژی سێکسی بە شێوەیەکی گونجاو ناپارێزێت، سەرەڕای ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکانی وەک پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافەکانی منداڵان. ئەم دۆسیەیە گوزارشت لە پرسە بەرفراوانەکانی کەلێنی کولتووری و یاسایی لە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی سێکسی لە ئێراندا دەکات.
لە درێژەدا… ئەندامانی دادگا بە کۆی دەنگ بڕیاری “دادگای تاوانی پلە یەک”لە پارێزگای کوردستان بۆ بێتاوانی تۆمەتبار بە دەستدرێژی سێکسییان پەسەند کرد. لێکۆڵینەوەکانی دادگای دادگاییکردنەکە کە لەسەر بنەمای بەڵگەی پزیشکی دادوەری بوو ، گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە هیچ بەڵگەیەک نییە بۆ چوونە ژوورەوەی ئەندامی نێرینە و وەک ئەوەی پەردەی کچێنی سالم ماوە . هەرچەندە خراپەکاری بچووک لەسەر لایبی هەبوو، بەڵام ئەمانە بە بەس نەزانراون بۆ سەلماندنی دەستدرێژی سێکسی . لە ئەنجامدا دادگا بڕیاریدا کە ئەم کارە بە پێی ماددەی ٦٣٧ لە یاسای سزادانی ئیسلامی، کارێکە پێچەوانەی پاکیزەیی ، بەڵام زینا نییە .
ئەمە ڕێک هەمان ئەو زمانەیە کە دادوەرانی دادگای باڵای ئێران (لقی ٤) لە دۆسیەیەکی ئیدیعایی دەستدرێژی سێکسی بۆ سەر منداڵێکی تەمەن ٧ ساڵان لەلایەن پیاوێکی تەمەن ٧١ ساڵەوە لە شاری مەریوانی کوردستانی ئێران لە مانگی ئۆکتۆبری ٢٠١٩ بەکاریان هێناوە .
بەپێی یاسای ڕێکاری کەیفەری ، لێکۆڵینەوەکان لەم جۆرە بابەتە هەستیارانە بەگشتی بە شێوەی نهێنی ئەنجامدەدرێن ، بەمەش دەستڕاگەیشتن بە زانیارییە پەیوەندیدارەکانی گشتی سنووردار دەکرێت. لە ڕێگەی هەلومەرجی بەڕێکەوتەوە لە کاتی لێکۆڵینەوە مەیدانییەکانم لە ناوچەی کوردستانی ئێران ، دەستم بە بەڵگەنامەکانی دادگای پەیوەست بەم دۆسیەیە گەیشتوە. ئەم بڕگانەی خوارەوە شیکارییەکی ڕەخنەگرانە لە بڕیاری دادگای باڵا بۆ بێتاوانی تۆمەتبار لە دەستدرێژی سێکسی لەم کەیسەدا دەخەنە ڕوو .
ئەو ڕووداوە دڵتەزێنە لە ڕۆژێکی چارەنووس سازدا ڕوویدا، کاتێک کە شارۆمەندانی نیگەران حاڵەتێکی گوماناوی دەستدرێژی سێکسی بۆ سەر منداڵانیان بە بەرپرسانی خۆجێیی مەریوان ڕاگەیاند. داواکاری گشتی بە خێرایی هەنگاوی ناو فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ تۆمەتبار دەرکرد . لە کاتی لێکۆڵینەوەکەدا تۆمەتبار دانی بەوەداناوە کە منداڵەکەی بە مەبەستی ئەنجامدانی کردەوەیەکی سێکسی بردووە، هەرچەندە ئیدیعای کردووە کە هیچ چوونە ژوورەوەیەک بۆ نێو ئەندامی خسوسی ڕووی نەداوە. لە کاتی دادگاییکردنەکەدا، لێدوانەکانی تۆمەتبار دژ بەیەک و ناتەبا بوون ، لە هەندێک کاتدا ڕەتیدەکردەوە هیچ کارێکی هەڵەی کردبێت و ڕووداوەکەی بۆ بەرکەوتنی ڕێکەوت گەڕاندەوە. سەرەڕای دانپێدانانی تۆمەتبار و بوونی بەڵگەی بینراو، دادگای یەکەمی پارێزگای کوردستان لە تاوانی دەستدرێژی سێکسی بێتاوانی دەرکرد و تەنها بە دەستدرێژی ناشایستە سزای دا. ئەم بڕیارە توڕەیی و ناڕەزایی چالاکانی مافی مرۆڤ و پارێزەرەی منداڵەکەی لێکەوتەوە . قوربانییە منداڵەکە کە بەداخەوە دایک و باوکی لەدەستدابوو ، لە ژێر چاودێری باپیرە بەساڵاچووەکەیدا دەژیا کە لە ڕووی داراییەوە کێشەی زۆری هەبوو . تۆمەتبارەکە کە دراوسێی خۆیەتی، ئاگاداری باری لاوازی منداڵەکە بووە و سوودی لێ وەرگرتووە و لە ڕۆژی ڕووداوەکەدا بە پێدانی خواردن و خۆراکی وەسوەسەی کردووە .
تانەدان لە دادگای باڵا
پارێزەری قوربانییەکە تانە لە بڕیارەکەی دادگای تاوانەکانی کوردستان دەداتە دادگای باڵا. سەرەڕای پێشکەشکردنی بەرگرییەکی گشتگیر کە بەڵگەی دەستدرێژی زۆرەملێی پێشکەش کرد دادگای باڵا لە کۆتاییدا تانەکەی ڕەتکردەوە. وەک دادگای خوارەوە، دادگای باڵاش کارەکانی تۆمەتباری بە کردەوەیەکی ناشایستەیی زانی نەک دەستدرێژی سێکسی . ئیستدلالەکانی دادگا لەسەر بنەمای نەبوونی چوونە ژوورەوەی تەواو ، وەک لە پەردەی کچێنی تەواودا ئاماژەی پێکراوە سەرەڕای بوونی برینێکی سووک لە لایبیا بوو. ئەم پێشینەیە ڕەنگدانەوەی ڕەوتێکی باوی یاسای تاوانەکانی ئێرانە کە زۆرجار ئەو کردەوانەی توندوتیژی سێکسی کە چوونە ژوورەوەی تەواویان تێدا نییە وەک دەستدرێژی ناناسێت. جێگای سەرنجە کە دادگای باڵا بە تەواوی ئەو لاوازییە ناوازانە و پارێزگارییە یاساییە سەرەتاییەکان کە بە قوربانیانی منداڵەکان دەدرای پشتگوێ خست ، لە ڕەچاوکردنی چوارچێوەی فراوانتری دۆسیەکە و دەرئەنجامە درێژخایەنەکانی ئەگەری بۆ منداڵەکە کەمتەرخەم بوو .
بەگشتی لە یاسای تاوانەکانی ئێران کە تا ڕادەیەکی زۆر لەسەر بنەمای فیقهی ئیسلامی دامەزراوە بە ئاشکرا دەستدرێژی سێکسی بە تاوان نازانرێت . بەڵکو یاسای سزادانی ئیسلامی تیشک دەخاتە سەر تاوانی زینا، کە لە مادەی ٢٢١ بە جووتبوونی سێکسی نێوان کەسانی بێ شوو کە بەڕێکەوت نییە. بەپێی ئەم پێناسەیە چوونە ژوورەوە توخمە سەرەکییەکە زینایە ، واتە ئەو کردەوە توندوتیژییە سێکسییانەی کە چوونە ژوورەوەی تەواویان تێدا نییە، ڕەنگە بە دەستدرێژی نەزانرێت. جگە لەوەش، ئەم بابەتە پێناسەی چوونە ژوورەوە دەکات کە سنووردارە بەو کاتەی کە ئەندامی نێرینەی نێر، تا ڕادەی خەتەنەکردن دەچێتە ناو وەژەن یان کۆمی ژنەوە .
لەم کەیسەدا، تۆمەتبار بە ڕوونی وردەکارییەکانی کردەوە سێکسییەکانی لەگەڵ قوربانییەکەدا لەوانەش چەندین نموونەی لێخشاندنی [ئەندامی نێرینە]ی بە جەستەی قوربانییەکە [زێ]ی باسکردووە . سەرەڕای ئەم دانپێدانانە ڕوونە و بەڵگەی پشتگیری لە پارێزەری قوربانییەکە دادگای باڵا نەیتوانی ئەم کردەوانە وەک دەستدرێژی سێکسی پۆلێن بکات. بەگوێرەی لێدوانی تۆمەتبار و ڕەوایەتی پارێزەر، تۆمەتبار چەندین جار درێژە بەو هەڵسوکەوتە دەدات و ترس ، خەمۆکی و ناڕەحەتییەکی زۆری منداڵەکەی لێکەوتووەتەوە. بەڵام دادگاکان توندی ئەم کردەوانەیان بە دەستدرێژی سێکسی نەزانیوە .
ئەم پێناسە تەسکە بۆ دەستدرێژی سێکسی کۆمەڵێک تاوانی سێکسی بەرفراوان ، بەتایبەتی تاوانەکانی پەیوەست بە منداڵان، لە دەستەی دەستدرێژی سێکسی دوور دەخاتەوە .
ئێران سەرەڕای ئەوەی کە لایەنێکە لە کۆنواسیۆنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافەکانی منداڵان (UNCRC) ، بەڵام هیچکات هەوڵی نەداوە کە ئەرکەکانی خۆی بۆ پاراستنی منداڵان و مێرمنداڵان لە توندوتیژی سێکسی جێبەجێ بکات .
مادەکانی ١٩ و ٣٤ی کۆنواسیۆنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافەکانی منداڵان ، دەوڵەتانی ڕاسپاردووە کە ڕێوشوێنی پێویست بۆ پاراستنی منداڵان لە هەموو جۆرە توندوتیژییەک لەوانەش توندوتیژی سێکسی بگرنەبەر و بە ئاشکرا پابەندبن بە پاراستنی منداڵان لە بەهرەکەشی سێکسی و دەستدرێژی سێکسی .
سەرەڕای ئەم بەڵێنە نێودەوڵەتیانە و ڕەخنەی بەربڵاوی داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ و ڕێکخراوەکانی داکۆکیکار لە مافی منداڵان ، یاسای ئێران لە دابینکردنی پاراستنی گونجاو بۆ مافەکانی منداڵان لە بەرامبەر توندوتیژی سێکسی هەروا بە ناتەواوی ماوەتەوە .
ئاواتێکی نەبیستراو : چیرۆکی پشتگوێخستنی دادپەروەریی لە دادگای باڵای وڵات لە دۆسیەی دەستدرێژیکردنە سەر کچێکی منداڵ لە مەریوان
